1․ Ո՞ր ճակատամարտում հայերը պարտություն կրեցին։ Նշե՛ք պատճառներ։ Հայերը ողբերգական պարտություն կրեցին Ղարաքիլիսայի ճակատամարտում: Այս ճակատամարտը Ավետիս Ահարոնյանի կողմից ստացել է <<20-րդ դարի Ավարայր>> բնորոշումը: Մի թուրք հրամանատար ասել է` «Ղարաքիլիսայում հայերը ապացուցեցին, որ կարող են լինել աշխարհի լավագույն զինորները»: Հայկական ուժերը թուրքերին հիմնական հարվածներ հասցրին Ղշլաղ գյուղի (այժմ՝ Վանաձորի Տարոն թաղամաս) մոտ, Բզովդալի մատույցներում և Մայմեխ լեռան լանջերին ու թուրքական գերակշիռ ուժերին հարկաղրեցին նահանջել դեպի Համամլու։ Մարտերի ընթացքում հայերը տվեցին մեծ կորուստներ (շուրջ 2500 մարդ սպանված, վիրավոր և գերի)։ Մեծ կորուստներ տվեցին նաև թուրքերը, սակայն, համալրում ստանալով, նրանք անցան հակահարձակման, և հայկական ուժերը հարկադրված նահանջեցին Դիլիջան։ Ղարաքիլիսայում և շրջակա գյուղերում թուրք ջարդարարները կոտորեցին հայ բնակչությանը, ավերեցին գյուղերը։ Մայիսի 20-ին թուրքերը գրավեցին Ջաջուռը, Աղբուլաղը, Ղալթախչին, մայիսի 21-ին՝ Վորոնցովկան։
2․ Պատմական ի՞նչ նշանակություն ունեցան Մայիսյան հերոսամարտերը։ Պատասխանը հիմնավորե՛ք փաստերով: Թուրքերը մեծ կորուստներ են ունեցել և՛ ռազմական, և՛ մարդկային: Հայերը մեծ հաղթանակներ են տարել: Ես կարծում եմ, որ այս ճակատամարտերի հետևանք են հիմա ընթացող պատերազմները: Ցեղասպանությունից հետո հայերը 2 ճակատամարտում հաղթանակ ունեցան, ինչն էլ կարող է հանդիսանալ ևս մեկ անգամ հաղթելու ցանկության և չիրականացած նպատակը իրականացնելու տենչանք:
Լրացուցիչ աշխատանք՝ Կներկայացնեմ երեք ճակատամարտերի կորուստները, ուժերը, հրամանատարերին և այլ հետաքրքիր տեղեկություններ:
Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ
Հրամանատարներ՝ Հայ ազգային խորհուրդ — Թովմաս Նազարբեկյան Օսմանյան Կայսրություն — Վեհիբ փաշա
Կողմերի ուժեր՝ Հայ. — 6000 Օսման. — 13000
Կորուստներ՝ Հայ. — համեմատաբար թեթև Օսման. — 5000 և ավել զոհ
Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ
Հրամանատարներ՝ Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն — Դրաստամատ Կանայան, Ջանգիր Աղա Օսմանյան Կայսրություն — Էսադ փաշա, Քյազիմ փաշա
Կողմերի ուժեր՝ Հայ. — 6000 Օսման. — 13000
Կորուստներ՝ Հայ. — թեթև Օսման. — ծանր
Սարդարապատի ճակատամարտ
Հրամանատարներ՝ Հայաստան — Թովմաս Նազարբեկյան, Մովսես Սիլիկյան, Դանիել Բեկ-Փիրումյան, Պողոս Բեկ-Փիրումյան, Քրիստափոր Արարատյան Օսմանյան Կայսրություն — Յակուբ Շևքի, Քյազըմ Կարաբեքիր, Փիրսելիմօղլու Համդի բեյ
Կողմերի ուժեր՝ Հայ. — II դիվիզիա / V գունդ / 800 (մայիսի 21-ի դրությամբ, հետագա օրերի համալրումներից հետո՝ 1300-1400), VI գունդ / 1000-1500 (մայիսի 23-ին տեղափոխվել է Բաշ-Ապարանի ճակատ), II հեծյալ գունդ / 200-400 Պարտիզանական հետևակ գունդ / 700-900 (1200), Պարտիզանական հեծյալ գունդ / 800-900 II դիվիզիա / Սահմանապահ գումարտակ / 200, II դիվիզիայի շտաբի պարեկային վաշտ / 200, Իգդիրի զորաջոկատ / Վանի I գունդ / 400-600, Վանի II գունդ / 400-600, I հատուկ բրիգադ / I հատուկ հեծյալ գունդ / 500, I հատուկ բրիգադ / Երզնկայի հետևակ գունդ / 700-800, III հատուկ բրիգադ / II հատուկ հեծյալ (Զեյթունի) գունդ / 300-500,b III հատուկ բրիգադ / Մակվի գումարտակ / 300, II հատուկ բրիգադ / Կարաքիլիսայի հետևակ գունդ, Խնուսի հետևակ գունդ / III հատուկ բրիգադ / Վանի IV գունդ, Անկանոն հեծյալ ջոկատ / 150-200, Եզդիական հեծյալ գումարտակ / 300, Խառը կամավորական ջոկատներ / 500+, Հրետանային 4 մարտկոցներ / 16 հրանոթ Ընդհանուր՝ 9-10 հզր (մայիսի 21); 6-6,5 հզր (մայիսի 22-23-ից հետո)
Օսման. — 1-ին Կովկասյան բանակային կորպուս / 36-րդ դիվիզիա / 106-րդ հետևակ գունդ 107-րդ հետևակ գունդ 108-րդ հետևակ գունդ Առանձին հեծյալ գունդ Առանձին հրաձգային հարվածային գումարտակ Հրետանային բրիգադ (2 դիվիզիոն) / 40 հրանոթ Քրդական անկանոն հեծելազոր / 1500 Այլ անկանոն և օժանդակ ուժեր Ընդհանուր՝ 7,5-10 հզր (ստույգ տվյալներ չկան)
Կորուստներ՝ Հայ. — Ոչ ավելի, քան մի քանի հարյուր (ստույգ տվյալները բացակայում են) Օսման. — 3500
When Ann was younger, she couldn’t cook at all. 2.She got into the car and told me to drive. 3.The house was still cold, though the heating was on. 4.Who was the first person to fly to the moon? 5.The thief was seen as he was climbing over the wall. 6.I haven’t got any nice clothes for winter, have I? 7.To send this letter means to give him pain. 8.Life in the mountain did good to his health. 9.She stood on a platform so helplessly as if she was a child. 10.Do you learn English or do you already know it well? 11.There was nothing had to be done more and we had to leave. 12.How often does he read English magazines and newspapers at home? 13.Since it was too early to move they decided to wait. 14.There Ann came running up the little hill. 15.My eyes hurt and I have got a bad headache. 16.There is the man whose dog unexpectedly bit me. 17.I got out my car and walked to front of the door. 18.Where can I get a nice book with plenty of pictures. 19.The man could speak twelve languages, when was eighteen. 20.The sun was shining and a cool wind was blowing in the park. 21.The hill was washed with weak March sunshine
22.At first the article seemed very difficult to the student
N-hola L-buenos dias -como te llamas ? – soy Luisa , y tu – me llamo Narek -que tal ? – Estoy bien , gracias , y tu – regular , gracias – eres armenio ? – si , soy de bangladesh – conoces a bangladeshci Ճպլիկիրն? – no……. -cuantos anos tienes ? – soy 14 – yo tambien -cuantos hermanos tienes? – tengo 2 hermanos , y tu ? – yo tengo 2 hermanos tambien – cuantos anos tienen? – tienen 18 y 21 – tienes animales domesticos ? – si , yo tengo hamster 🐹 – yo tambien tengo hamster -enkantada -mucho gusto – hasta la vista -adios
Էլեկտրական երևույթները բացատրելու համար անհրաժեշտ է պարզել ատոմի կառուցվածքը: Այդ ուղղությամբ առաջին հայտնագործությունը կատարեց անգլիացի գիտնական Ջ. Թոմսոնը: 1898 թվականին նա հայտնաբերեց ատոմի կազմի մեջ մտնող և տարրական լիցք կրող փոքրագույն մասնիկը՝ էլեկտրոնը:
Էլեկտրոնը անհնար է «զատել» իր լիցքից, որը միշտ միևնույն արժեքն ունի: Տարբեր քիմիական տարրերի ատոմներում պարունակվում են տարբեր թվով էլեկտրոններ: Շարունակելով ատոմի կառուցվածքի բացահայտման հատուկ փորձերը, անգլիացի գիտնական Էռնեստ Ռեզերֆորդը 1911թ.-ին ներկայացրեց ատոմի կառուցվածքի վերաբերյալ իր մոդելը, որն անվանեցին մոլորակային:
Ըստ Ռեզերֆորդի նյութի՝ յուրաքանչյուր ատոմ կարծես փոքրիկ Արեգակնային համակարգ է, որի կենտրոնում դրականապես լիցքավորված միջուկն է: Էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջը նրա չափերից շատ ավելի մեծ հեռավորությունների վրա, ինչպես մոլորակները Արեգակի շուրջը:
Տարբեր տարրերի ատոմները միմյանցից տարբերվում են իրենց միջուկի լիցքով և այդ միջուկի շուրջը պտտվող Էլեկտրոնների թվով:
Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակում տարրերի կարգաթիվը՝ Z-ը, համընկնում է սովորական վիճակում տվյալ տարրերի ատոմի մեջ պարունակվող էլեկտրոննեի թվի հետ, հետևաբար էլեկտրոնների գումարային լիցքը ատոմում հավասար է՝
qէլ.=−Z⋅e
Միջուկի լիցքը կլինի՝
qմիջ.=+Z⋅e
Ատոմի միջուկը ևս բարդ կառուցվածք ունի. նրա կազմության մեջ մտնում են տարրական դրական լիցք կրող մարմիններ՝ պրոտոններ:
qp=e=1,6⋅10−19կլ
Պրոտոնի զանգվածը մոտ 1840 անգամ մեծ է էլեկտրոնի զանգվածից: Դատելով միջուկի լիցքից կարելի է պնդել. Ատոմի միջուկում պրոտոնների թիվը հավասար է տվյալ քիմիական տարրի կարգահամարին՝ Z-ին: Ինչպես ցույց տվեցին հետազոտությունները, բացի պրոտոններից միջուկի պարունակում է նաև չեզոք մասնիկներ, որոնց անվանում են նեյտրոններ: Նեյտրոնի զանգվածը փոքր ինչ մեծ է պրոտոնի զանգվածից: Նեյտրոնների թիվը միջուկում նշանակում են N տառով: Միջուկի պրոտոնների՝ Z թվի և նեյտրոնների N թվի գումարին անվանում են միջուկի զանգվածային թիվ և նշանակում A տառով:
A=Z+N, որտեղից՝ N=A−Z
A-ն կարելի է որոշել Մենդելեևի աղյուսակից՝ կլորացնելով տրված տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը մինչև ամբողջ թիվ: Այսպիսով, ատոմի կենտրոնում դրական լիցք ունեցող միջուկն է, որը կազմված է Z պրոտոնից և N նեյտրոնից, իսկ միջուկի շուրջը, եթե ատոմը չեզոք է, պտտվում են Z Էլեկտրոններ:
Որոշ դեպքերում ատոմները կարող են կորցնել մեկ կամ մի քանի էլեկտրոններ: Այդպիսի ատոմն այլևս չեզոք չէ, այն ունի դրական լիցք և կոչվում է դրական իոն: Հակառակ դեպքում, երբ ատոմին միանում է մեկ կամ մի քանի էլեկտրոն, ատոմը ձեռք է բերում բացասական լիցք և վեր է ածվում բացասական իոնի:
Էլեկտրական դաշտ
Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցությունը ներկայացնող փորձերից երևում է, որ նրանք ի վիճակի են միմյանց վրա ազդել տարածության վրա: Ընդ որում, որքան մոտիկ են էլեկտրականացված մարմիններն, այնքան ուժեղ է նրանց միջև փոխազդեցությունը:
Նմանատիպ փորձեր կատարելով անօդ տարածության մեջ, երբ պոմպի միջոցով անոթի միջից օդը դուրս էր մղված, գիտնականները համոզվեցին, որ էլեկտրական փոխազդեցություն հաղորդելու գործին օդը չի մասնակցում:
Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության մեխանիզմն իրենց գիտական աշխատանքներում ներկայացրեցին անգլիացի գիտնականներ Մ. Ֆարադեյը և Ջ. Մաքսվելլը: Նրանց ուսմունքի՝ մերձազդեցության տեսության համաձայն, լիցքավորված մարմիններն իրենց շուրջը ստեղծում են էլեկտրական դաշտ, որի միջոցով էլ իրագործվում է էլեկտրական փոխազդեցությունը: Էլեկտրական դաշտը մատերիայի հատուկ տեսակ է, որը գոյություն ունի ցանկացած լիցքավորված մարմնի շուրջ: Մեր զգայարանների վրա այն չի ազդում, հայտնաբերվում է հատուկ սարքերի օգնությամբ:
Էլեկտրական դաշտի հիմնական հատկություններն են.
1. Լիցքավորված մարմնի էլեկտրական դաշտը որոշ ուժով ազդում է իր ազդեցության գոտում հայտնված ցանկացած այլ լիցքավորված մարմնի վրա:
2. Լիցքավորված մարմնի էլեկտրական դաշտը մարմնին մոտ տիրույթում ուժեղ է, իսկ նրանցից հեռանալիս թուլանում է:
Այն ուժը, որով էլեկտրական դաշտն ազդում է լիցքավորված մարմնի վրա, անվանում են էլեկտրական ուժ՝ F էլ: Այդ ուժի ազդեցության տակ էլեկտրական դաշտում հայտնված լիցքավորված մասնիկը ձեռք է բերում արագացում, որն ըստ Նյուտոնի II օրենքի հավասար է a=F*m, որտեղ m−ը մասնիկի զանգվածն է: Էլեկտրական դաշտը կարելի է գրաֆիկորեն պատկերել ուժագծերի օգնությամբ: Էլեկտրական դաշտի ուժագծերն այն ուղղորդված գծերն են, որոնք ցույց են տալիս դրական լիցքավորված մասնիկի վրա ազդող ուժի ուղղությունն այդ դաշտում:
Նկարում պատկերված են կետային լիցքերի և լիցքավորված թիթեղների էլեկտրական դաշտի ուժագծերը:
Եթե մասնիկի լիցքը դրական է, ապա ուժագծերի ուղղությամբ շարժվելիս նրա արագությունը կաճի, հակառակ ուղղությամբ շարժվելիս՝ կնվազի: Իսկ եթե մասնիկի լիցքը բացասական է, ապա նրա արագությունը կաճի ուժագծերին հակառակ շարժման դեպքում:
Տանը՝ Գրել էջ 14 հարցեր՝ 1-6, էջ 16 հարցեր՝ 1-5, էջ 20 հարցեր՝ 1-6։
էջ 14 հարցեր՝ 1-6
1. Ի՞նչ կառուցվածք ունի ատոմը՝ ըստ Ռեզերֆորդի։
Ըստ Ռեզերֆորդի նյութի՝ յուրաքանչյուր ատոմ կարծես փոքրիկ Արեգակնային համակարգ է, որի կենտրոնում դրականապես լիցքավորված միջուկն է: Էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջը նրա չափերից շատ ավելի մեծ հեռավորությունների վրա, ինչպես մոլորակները Արեգակի շուրջը:
2. Ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում տարբեր քիմիական տարրերի ատոմները։
Տարբեր տարրերի ատոմները միմյանցից տարբերվում են միջուկի լիցքով և միջուկի շուրջը պպտվող էլեկտրոնների թվով։
3. Ո՞րն է տվյալ քիմիական տարրի գլխավոր բնութագիրը։
Տվյալ քիմիական տարրի գլխավոր բնութագիրը էլեկտրական լիցքն է։
4. Ի՞նչ մասնիկներ կան միջուկում։
Միջուկում կան դրական լիցքով լիցքավորված մասնիկներ՝ պրոտոններ և չեզոք մասնիկներ՝ նեյտրոններ։
5. Ինչպիսի՞ն է ջրածնի, հելիումի, բերիլիումի ատոմների կառուցվածքը։
Ջրածին (H) — ատոմը պարունակում է 1 էլեկտրոն և 1 պրոտոն։
Հելիում (He) — ատոմը պարունակում է 2 էլեկտրոն և 2 պրոտոն։
Բերիլիում (Be) — ատոմը պարունակում է 4 էլեկտրոն և 4 պրոտոն։
6. Ինչպե՞ս են առաջանում դրական իոնները, բացասական իոնները։
Իոնները առաջանում են, երբ մարմինը կորցնում կամ ձեռք է բերում էլեկտրոն։ Այն մարմինները, որոնք ձեռք են բերում էլեկտրոն, ձեռք են բերում նաև բացասական իոններ, իսկ այն մարմինները, որոնք կորցնում են էլեկտրոններ, ապա նրանք ձեռք են բերում դրական իոններ։
էջ 16 հարցեր՝ 1-5
1. Ինչու՞ սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի։
Սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի, քանի որ մարմնի էլեկտրոնների գումարային լիցքի բաձարձակ արժեքը հավասար է միջուկի լիցքին։
2. Բացատրեք հպված մարմինների էլեկտրականացման երևույթը։
Էլեկտրականացման ժամանակ ատոմում միջուկներ և պրոտոններ չեն ստեղծվում։ Տեղի է ունենում էլեկտրոնի անցումը մի մարմնից՝ մյուսին։
3. Ինչու՞ շփումով էլեկտրականացնելիս մարմինների վրա առաջանում են բացարձակ արժեքով հավասար, բայց տարանուն լիցքեր։
Շփումով էլեկտրականացնելիս, մարմիններից մեկը ձեռք է բերում՝ դրական, իսկ մյուսը՝ բացասական լիցք։
4. Ինչպե՞ս է լիցքը մարմնից հաղորդվում պարկուճին, եթե մարմինը՝ լիցքավորված է՝ ա․ դրական լիցքով, բ․ բացասական լիցքով։
5. Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը։
Երբ մարմինների համակարգը շրջապատի հետ լիցք չի փոխանակում, այդ մարմինների լիցքերի հանրահաշվական գումարը մնում է հաստատուն։
էջ 20 հարցեր՝ 1-6
1. Ո՞ր նյութերն են կոչվում էլեկտրականության հաղորդիչներ։
Այն մարմինները կամ նյութերը, որոնք ընդունակ են իրենց միջով էլեկտրական լիցք հաղորդել, կոչվում են էլեկտրականության հաղորդիչներ:
2. Ո՞ր նյութերն են կոչվում մեկուսիչներ։
Մեկուսիչներ են կոչվում այն մարմինները, որոնցով էլեկտրական լիցք չի հաղորդվում:
3. Բերեք հաղորդիչների և մեկուսիչների օրինակներ։
Հաղորդիչներ են օրինակ մարդու մարմինը, բոլոր մետաղները, հողը և աղերը։
Մեկուսիչներ են սաթը, հախճապակին, մետքասը, պլասստմասան։
4. Նկարագրեք փորձ, որտեղ էլեկտրական փոխազդեցությունը հաղորդվում է ոչ օդի միջոցով։
Լիցքավորված մարմինները փոխազդում են նաև անօդ տարածության մեջ։ Եթե լիցքավորված էլեկտրաչափը դնենք օդահան պոմպի զանգի տակ և օդը զանգից հանենք, ապա կտեսնենք, որ էլեկտրաչափի սլաքը նորից շեղվում է։
5. Ինչո՞վ են տարբերվում էլեկտրականացված և չէլեկտրականացված մարմինները շրջապատող տարածությունները։
Էլեկտրականացված մարմինների շուրջ առաջանում է էլեկտրական դաշտ, որով նա ազդում է շրջապատի մարմինների վրա։ Չէլեկտրականացված մարմինները չունեն այդպիսի դաշտ։
6. Ինչպե՞ս կարելի է հայտնաբերել էլեկտրական դաշտը։
Էլեկտրական դաշտը կարելի է հայտնաբերել ազդեցությամբ այլ մարմինների վրա։
ա․) y>0 չի համապատասխանում բ․) y≤0 y=-1 x(-(-∞+,∞) գ․) y<-1 x(-(-∞+,-1) U (1,+∞) դ․) y≤-4 x(-(-∞,-2] U [2,+∞)
41.) y=-0,1x2 ա․) x>0 (-(0,-∞) բ․) x≥0 (-[0,-∞)
գ․) x≥-2 (-[-0,4-∞) դ․) x≤-2 (-[0,4-∞) 43.)
ա․) y=-10x2 A(3;90) 90=-10(3)2 90=-10*9 90=-90 չի համապատասխանում B(-4;-160) -160=-10(-4)2 -160=-10*16 -160=-160 համապատասխանումա C(0,2;0,4) 0,4=-10(0,4)2 0,4=-0,4
բ․) y=0,1x2 A(-2;0,4) 0,4=-0,1(-2)2 0,4=-0,1*4 0,4=-0,4 չի համապատասխանում B(-5;8,5) 8,5=-0,1(-5)2 8,5=-0,1*25 8,5=-2,5 չի համապատասխանում C(4;-1,6) -1,6=0,1(4)2 -1,6=0,1*16 -1,6=-1,6 համապատասխանումա
When Ann was younger she could not cook at all She got into the car and told me to drive The house was cold though the still was heating Who was the first person who fly to moon As the thief was climbing over the wall he was seen I havent got any nice clothes for winter, have I? To send this letter means to give him pain Life in the mountains did good to his health
Նարեկ Մնացականյան 